De slang en de rat

Op school is er ons bij geschiedenis nooit over verteld, wel bij Engels, we bespraken The Grapes of Wrath (vertaald als De druiven der gramschap) van John Steinbeck, het verhaal van de landarbeiders die moesten vluchten voor de Dust Bowl. Maar het viel daardoor in de categorie fictie, al klonk de aanklacht tegen de behandeling van de arbeiders er zonder meer in door. Ondanks dat pijnlijke aspect behoort de roman tot de grote klassiekers van de twintigste-eeuwse Amerikaanse literatuur.
Bij herlezing werd me duidelijk dat de Dust Bowl, die een paar van de vruchtbaarste staten in de USA zo’n tien jaar lang in een gigantische stofwolk hulde, op de eerste plaats een ecologisch verhaal was. In hun honger naar steeds grotere graanproductie hadden de overijverige Amerikanen de bodem zodanig uitgeput dat er feitelijk niets meer van over was dan stof. Het kapitalistische systeem – altijd het onderste uit de kan willen – had op verwoestende wijze gefaald. Wat voorafgaand aan de ramp, in 1929 bij de wereldwijde beurskrach, op ander niveau ook al was gebeurd. Je kunt de twee catastrofes niet los van elkaar zien.
Steinbeck keer het wel al zo naar Zijn ecologisch inzicht – dat mens en natuur onverbrekelijk met elkaar verbonden zijn – had hij misschien al van zichzelf, maar zeker óók van Edward Rickett, zeebioloog te Monterrey. Ze schreven samen een boek over de dieren langs de Californische kust en Rickett speelt in de persoon van Doc een rol in Steinbecks roman Cannery Row – de straat waaraan hij, Rickett, woonde. De bioloog vertelde hem bijvoorbeeld dat de slang en de rat door de millennia heen elkaars beste vrienden zijn. Weliswaar eten slangen ratten, maar als ze dat niet zouden doen, zou de rat als soort door ziektes en overbevolking ten onder gaan.
Oftewel het verhaal van het natuurlijk evenwicht, dat leven op aarde überhaupt mogelijk maakt.
The Grapes Of Wrath verscheen in 1939 en het werd om het in goed Nederlands te zeggen een bestseller. Allicht mede omdat het hier en daar op een zwarte lijst kwam te staan.
Een andere roman, uit datzelfde jaar, gaat eveneens over de Dust Bowl en de verschrikkelijke gevolgen daarvan. Het werd geschreven door de journaliste Sanora Babb. Hoewel de uitgever een toezegging had gedaan, werd Whose Names Are Unknown niet gepubliceerd. Steinbeck was Babb net voor geweest. Pech gehad. Haar boektitel had een voorspellende waarde.
Pas in 2004 werd haar manuscript uit het stof opgevist en kwam alsnog als boek uit, een jaar voordat Babb op 97-jarige leeftijd zou overlijden. Wat bleek: Whose Names Are Unknown had niet alleen dezelfde thematiek als The Grapes Of Wrath, het vertelde grotendeels exact hetzelfde verhaal.
Op zoek naar materiaal voor zijn roman kreeg Steinbeck de beschikking over aantekeningen die hulpverleners in de kampen van de Dust Bowl-vluchtelingen maakten. Een van die hulpverleners: Sanora Babb. Steinbeck noemt in zijn boek slechts de man die hem de aantekeningen deed toekomen. Waarschijnlijk heeft hij niet geweten dat Babb de gebeurtenissen bijhield om ze te verwerken in een eigen roman.
Het verhaal is dus ongeveer hetzelfde, maar de opzet verschilt sterk. Steinbeck schreef een Grote Amerikaanse Roman en schuwde de Bijbelse Allegorieën niet. Het eerste hoofdstuk, de beschrijving van het stoflandschap, is overweldigend.
Babb blijft veel dichter bij de mensen over wie het gaat, het is meer een verslag van hun dagelijkse strijd. Het komt anno 2023 moderner over. The Grapes of Wrath is zelf onderdeel geworden van de Amerikaanse geschiedenis en alleen al daarom interessant. Nog steeds boeiend om te lezen. De beide boeken kunnen heel goed naast elkaar bestaan, in terugblik kun je zeggen dat ze elkaar juist aanvullen, elkaars aanklacht versterken. Een aanklacht die een ecologische, anti-kapitalistische boodschap bevat. Sinds 2004 kunnen Steinbeck en Babb samen de eeuwen zoals de slang en de rat. Jammer dat het niet al in 1939 werd ingezien.


Als blijk van waardering en ter ondersteuning van natuurvertaler.nl kun je een bedrag naar keuze overmaken:

Betaling geschiedt veilig via iDeal of PayPal
Of rechtstreeks overmaken naar NL96ASNB0707472814 ten name van Natuurvertaler.
Alle gegevens worden strikt vertrouwelijk behandeld.

Vragen, opmerkingen? Vul dan het contactformulier in.